Dla tych co historia w głowie

Liber

Pierwsza wojna punicka toczyła się między Kartaginą i Rzymem w latach 264-241 p.n.e.

Działania wojenne prowadzono początkowo wyłącznie na terenie Sycylii, gdzie Kartagińczycy dominowali nad zachodnią częścią wyspy, zaś wschodnia i południowa były pod kontrolą Syrakuz. W późniejszym okresie do walk doszło także na macierzystych terytoriach Kartaginy w Afryce Północnej.

Wojna zakończyła się klęską Kartaginy, która zrzekła się swych posiadłości na Sycylii na rzecz Rzymu. Sycylia stała się pierwszą kolonią Republiki. Nazwa wojny pochodzi od słowa poeni, którym Rzymianie nazywali Kartagińczyków jako potomków Fenicjan; stąd przydomek punicus - punicki.

[Edytuj]
Szczegółowy przebieg wojny
Bezpośrednią przyczyną wojny był konflikt o północnosycylijskie miasto Orle. Od lat było ono kontrolowane przez najemników z Kampanii, tzw. Mamertynów. Zagrożeni przez króla Syrakuz Hierona II zwrócili się o pomoc do Kartaginy, która przysłała do miasta swój garnizon. Później część Mamertynów poprosiła o pomoc Rzymian i usunęła kartagiński garnizon. Punijczycy sprzymierzyli się z Hieronem, który rozpoczął oblężenie Messany. Latem 264 p.n.e. na Sycylię przybył z rzymską armią Appiusz Klaudiusz. Pobił syrakuzańskie wojska pod Messaną i wyruszył na Syrakuzy, które obległ. Przerażony sukcesami Rzymian Hieron przeszedł na ich stronę w 263 p.n.e.

Pozbawieni sojusznika Kartagińczycy nie zdołali obronić Agrigentum, które Rzymianie zdobyli w 262 p.n.e. Przybyłe z Afryki posiłki umożliwiły Kartagińczykom umocnić Drepanum, Lilybaeum i Panormus, które stały się trudnymi do zdobycia twierdzami. Jednocześnie flota kartagińska rozpoczęła blokadę wybrzeży Sycylii i Italii, by odciąć Rzymian od dostaw wojskowych i posiłków. Kartagińczycy byli pewni, że ta taktyka przyniesie im sukces. Rzymianie, którzy dzięki swej świetnej piechocie byli niezrównani w wojnie lądowej, nie mieli pojęcia o wojnie morskiej i mieli bardzo słabą flotę. Nieustępliwi Rzymianie zbudowali jednak flotę 100 pięciorzędowców i 20 trójrzędowców, która co prawda w pierwszej bitwie w pobliżu Wysp Liparyjskich w 260 p.n.e. została rozproszona, ale jeszcze w tym samym roku pod Mylae konsul Gajusz Duiliusz pokonał Kartagińczyków stosując pomosty do abordażu (tzw. kruki). Dzięki nim Rzymianie przekształcili bitwę morską w lądową (a dokładniej "pokładową"), w której mogli wykorzystać wszystkie zalety swojej doborowej piechoty.

Jednak sukces ten nie przełożył się na sukcesy na lądzie. Bezskuteczne ataki Rzymian na ufortyfikowane kartagińskie miasta i twierdze przynosiły tylko straty i zniechęcenie w samym Rzymie. Dlatego pod naciskiem Atiliuszy i Klaudiuszy wzorem sycylijskiego tyrana Agatoklesa przeniesiono w 256 p.n.e. działania wojenne do Afryki. Wyprawą kierowali konsulowie Atiliusz Regulus i Maniliusz Wulson. Kartagińska flota próbowała zatrzymać Rzymian, ale poniosła klęskę pod Eknomos. Ten drugi wkrótce został wycofany z Afryki wraz z częścią floty. Mimo to mający 15 tys. piechoty i 500 jeźdźców Regulus opanował dużą część kartagińskich posiadłości. Na jego stronę z obawy przed zniszczeniem i sprzedaniem w niewolę przeszły niektóre miasta punickie. Na Kartaginę padł strach i wodzem naczelnym został ustanowiony spartański kondotier Ksantippos. Pokonał on armię Regulusa, który dostał się do niewoli. Powracająca z Afryki z resztkami armii flota rzymska została zniszczona przez burzę.

Niepowodzenie wyprawy Regulusa spowodowało, że głównym terenem działań wojennych stała się ponownie Sycylia. Dzięki nowej flocie Rzymianie zdobyli Panormos w 254 p.n.e., ale nie potrafili złamać oporu zepchniętych do twierdz w zachodniej części wyspy Punijczyków. Dodatkowo w 249 p.n.e. w wyniku klęski pod Drepanum oraz burzy Rzymianie stracili większość okrętów. W Kartaginie natomiast Hamilkar Barkas zreorganizował w 247 p.n.e. armię i rozpoczął morskie rajdy na wybrzeża Italii. Zmusiło to Rzym do nadzwyczajnego wysiłku, jakim była budowa nowej, jeszcze silniejszej floty w 242 p.n.e. Dzięki niej odcięto zaopatrzenie do broniących się kartagińskich miast na Sycylii i w 242 p.n.e. zdobyto wreszcie Drepanum i Lilybaeum. Ostatecznym ciosem było zwycięstwo Lutacjusza Katulusa u Wysp Egackich w 241 r. p.n.e. nad flota kartagińską. Kartagina zgodziła się zawrzeć pokój na następujących warunkach: Kartagińczycy ustąpią z całej Sycylii i nie będą wojować z Hieronem, ani podnosić broni przeciw Syrakuzanom oraz ich sprzymierzeńcom. Kartagińczycy zwrócą Rzymianom bez okupu wszystkich jeńców wojennych, w srebrze wypłacą Kartagińczycy Rzymianom w przeciągu lat dwudziestu dwa tysiące dwieście talentów eubejskich (...) lud (rzymski) nie uznał układów pokojowych, lecz wysłał dziesięciu mężów (...) zaostrzyli (oni) postawione Kartagińczykom warunki. Bo czas spłaty daniny skrócili o połowę, dołożyli jeszcze tysiąc talentów do ogólnej sumy, nadto polecili Kartagińczykom ustąpić z wszystkich wysp jakie leżą między Italią a Sycylią. (Polibiusz,I,62-63, tłum. Dąbrowa E. Dzielska M.,Wybór tekstów źródłowych...,UJ Kraków 1979)

Tak więc Kartagina zamiast zyskać Messanę utraciła wszystkie posiadłości na Sycylii i musiała zapłacić Rzymowi 3200 talentów srebra kontrybucji w ciągu 10 lat.

[Edytuj]
Ważniejsze bitwy
264 p.n.e.
bitwa pod Messaną (wojska rzymskie Klaudiusza Kaudeksa pokonały siły Hierona z Syrakuz; z pomocą nie zdążył Hannon na czele libijskich żołnierzy co spowodowało odwrót Hierona)
262 p.n.e.
bitwa pod Agrigentum
261 p.n.e.
bitwa pod Akragas (po raz pierwszy Kartagińczycy używają słoni w boju)
260 p.n.e.
bitwa koło Wysp Liparyjskich
bitwa pod Thermai (porażka sycylijskich sprzymierzeńców Rzymu - 4000 zabitych w starciu z siłami Hamilkara)
bitwa morska pod Mylae
258 p.n.e.
bitwa pod Kamariną
257 p.n.e.
bitwa morska pod Tyndaris (200 rzymskich okrętów pod wodzą konsula Gajusza Atyliusza Regulusa starło się z 80 okrętami Hamilkara, straty: 9 rzymskich penter i 18 kartagińskich korabi)
256 p.n.e.
bitwa morska u przylądka Eknomos (230 rzymskich okrętów pod Regulusem pokonało 200 kartagińskich jednostek pod Hamilkarem; Rzymianie zatopili 30 okrętów kartagińskich i zdobyli 64 tracąc 24 jednostki)
bitwa pod Adys (klęska Kartagińczyków Hamilkara w walce z siłami Regulusa)
255 p.n.e.
bitwa pod Tunes (Bagradas) (Kartagińczycy 12000 piechoty, 4000 jazdy, 100 słoni pod Ksantipposem pokonali Rzymian -15000 piechoty, 500 jazdy (13000 strat) pod Regulusem, który dostał się do niewoli kartagińskiej gdzie zmarł po kilku latach)
bitwa morska u przylądka Hermajskiego (zwycięstwo Rzymian - 250 okrętów nad Kartagińczykami - 200 okrętów (16 zatopionych, 24 zdobyte))
250 p.n.e.
bitwa pod Panormus (Rzymianie pod wodzą prokonsula Lucjusza Cecyliusza Metellusa rozbili siły Hazdrubala - 20000 zabitych)
249 p.n.e.
bitwa morska pod Drepanum (Kartagińczycy - 100 okrętów pod Adherbalem zwyciężyli Rzymian - 120 okrętów pod konsulem Publiuszem Klaudiuszem Pulcherem - 93 okręty stracone oraz 20000 ludzi)
bitwa morska pod Phintias (klęska Rzymian - 500 straconych transportowców i 17 okrętów wojennych)
241 p.n.e.
bitwa morska w pobliżu Wysp Egackich (zwycięstwo Rzymian - zdobycie 20 i zatopienie 97 okrętów punickich)

Liber

Druga wojna punicka toczyła się w latach 218-201 p.n.e. między Kartaginą i Rzymem.

Prowadzona była na Półwyspie Iberyjskim, w Italii i Afryce Północnej. Jej główną postacią był Hannibal, kartagiński wódz z rodu Barkidów. Pretekstem do wojny było zaatakowanie przez Hannibala Saguntu, sprzymierzonego z Rzymem miasta-państwa na obecnym wybrzeżu katalońskim.

Hannibal przeprawiwszy się ze swoją armią przez z Hiszpanii przez Alpy do Italii postanowił zaskoczyć Rzymian od północy. Mimo wyczerpującej przeprawy przez góry (armia straciła m.in. większość słoni bojowych) odniósł szereg imponujących zwycięstw (bitwa pod Trebbią, bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim, bitwa pod Kannami), jednakże z uwagi na ograniczone możliwości logistyczne i rekrutacyjne nie mógł wykorzystać swoich zwycięstw.

W tym czasie Rzymianie najpierw przystąpili do podboju kartagińskich posiadłości w Hiszpanii, a potem za radą Scypiona Starszego zaatakowali afrykańskie centrum kartagińskiego imperium, co spowodowało odwołanie armii Hannibala z Italii. W 202 p.n.e. Scypion pokonał Hannibala w bitwie pod Zamą.

Po wojnie Rzym zagarnął posiadłości Kartaginy w Hiszpanii. Oprócz tego Kartagina musiała zniszczyć swoją flotę, przekazać część posiadłości afrykańskich numidyjskim sprzymierzeńcom Rzymu i zapłacić ogromną kontrybucję.

[Edytuj]
Szczegółowy przebieg wojny
Sprzymierzony z Rzymem Sagunt w 219 p.n.e. napadł na jedno z podległych Hannibalowi plemion iberyjskich. W odwecie kartagiński wódz rozpoczął oblężenie miasta. Po ośmiu miesiącach oblężenia, pozbawiony rzymskiej pomocy Sagunt skapitulował (219 p.n.e.) Zajęcie miasta było równoznaczne z przekroczeniem przez Kartagińczyków rzeki Iberus, która zgodnie z zawartym z Rzymem traktatem miała wyznaczać północną granicę kartagińskich posiadłości w Hiszpanii. W związku z tym Rzym wysłał do Kartaginy poselstwo z żądaniem wydania Hannibala jako podżegacza wojennego. Powróciło ono jednak z niczym. Wojna stała się faktem.

Obie strony przyjęły taktykę ofensywną - Rzymianie planowali prowadzić wojnę w Hiszpanii i w Afryce, natomiast Hannibal w Italii. Szybszy okazał się wódz kartagiński. Wiosną 218 p.n.e. Hannibal wyruszył ze swej hiszpańskiej stolicy Nowej Kartaginy z armią liczącą ok. 50 tys zbrojnych i przez Pireneje wkroczył do Galii. Maszerując wzdłuż śródziemnomorskiego wybrzeża dotarł do ujścia Rodanu. Aby ominąć idącą mu naprzeciw armię konsula Publiusza Scypiona, przeprawił się przez Rodan w górnym jego biegu i znalazł się u podnóża Alp, które przeszedł z dużymi stratami. Uzupełnił je jednak tysiącami Galów, którzy przyłączyli się do jego armii.

Do pierwszego starcia z Rzymianami doszło nad rzeką Ticinus, które - tak jak i następna bitwa nad rzeką Trebią - przyniosło Hannibalowi zwycięstwo, otwierające drogę do środkowej Italii.

W następnym roku podczas przemarszu doliną rzeki Arno Hannibal zaskoczył konsula Flaminiusza nad Jeziorem Trazymeńskim. Cała rzymska armia została zniszczona. Klęska spowodowała umocnienie się w Rzymie stronnictwa Fabiuszy - dyktatorem został Kwintus Fabiusz Maksymus. Drugim dyktatorem (bardzo niezwykła sytuacja, bo zazwyczaj dyktator był jeden) obwołano Mincjusza Rufusa. W roku 216 p.n.e. wybrano konsulami Terencjusza Warrona i Emiliusza Paulusa. Otrzymali oni pod swoje dwoództwo gigantyczną armię. Konsulowie wydali Hannibalowi bitwę pod Kannami, w której pomimo dwukrotnej przewagi liczebnej zostali rozgromieni przez kartagińskiego wodza.

Sytuacja Rzymu stała się groźna, cześć sprzymierzeńców przeszła na stronę Hannibala (Samnici, Lukanowie, Brucjowie, Kapua i inne miasta kampańskie i greckie). Rzym, nie mogąc pokonać Hannibala, postanowił uderzyć w Hiszpanii i na Sycylii, gdzie Syrakuzy opowiedziały się po stronie Hannibala. W 214 p.n.e. armia dowodzona przez Klaudiusza Marcellusa zdobyła Syrakuzy. W rękach rzymskich znalazła się cała Sycylia.

Również sytuacja w Hiszpanii zaczęła sprzyjać Rzymowi. W latach 218 i 217 p.n.e. bracia Korneliusze Scypionowie podjęli ofensywę i zdobyli Sagunt. Jednak w 211 p.n.e. zginęli, a ich dzieło kontynuował syn jednego z nich Publiusz Korneliusz Scypion. Zdobył on w 209 p.n.e. Nową Kartaginę i pokonał pod Baeculą w 208 p.n.e. brata Hannibala - Hazdrubala. Do 206 p.n.e. cała południowa część Półwyspu Pirenejskiego została podbita przez Rzymian. Tymczasem Hazdrubal podążył przez Pireneje i Alpy na pomoc bratu, którego sytuacja znacznie się pogorszyła, gdy w 212 p.n.e. Rzymianie zdobyli jego główną bazę w Italii - Kapuę, a następnie zajęli całą Kampanię i Tarent (209 p.n.e.

W tym czasie armia Hannibala składała się głównie z mieszkańców Italii. Ich morale było dużo słabsze niż wojsk, z którymi Hannibal przybył do Italii dziewięć lat wcześniej. Oligarchowie z Kartaginy nie nadsyłali mu obiecanych posiłków, bo obawiali się wzrostu jego potęgi i z zazdrości o pozycję jaką zajmował ród Barkidów. Hazdrubal dotarł do Italii, ale jego armia została zniszczona a on sam zginął w bitwie nad Metaurusem w 207 p.n.e., zanim połączył się z bratem. Pozbawiony szans na otrzymanie posiłków Hannibal wycofał się na południe Italii i tam zawzięcie odpierał ataki wielokrotnie liczniejszych wojsk Rzymian.

W 204 p.n.e. rzymska armia pod wodzą Scypiona wylądowała w Afryce. W następnym roku Kartagina odwołała Hannibala z Italii do Afryki, by powstrzymał i pokonał Scypiona. Szczęście jednak odwróciło się od niego i w 202 p.n.e. pod Zamą poniósł klęskę w bitwie z wojskami rzymsko-numidyjskimi.

Kartagina nie była już w stanie dłużej prowadzić wojny. W 201 p.n.e. podpisano pokój, na mocy którego Kartagińczycy mogli zatrzymać tylko swoje posiadłości w Afryce. Nie mogli prowadzić wojen bez zgody Rzymu, a ponadto zmuszeni zostali do zapłacenia gigantycznej kontrybucji 10 tysięcy talentów srebra w ciągu 50 lat oraz musieli wydać Rzymowi cała swoją flotę za wyjątkiem 10 okrętów strażniczych i dać zakładników jako rękojmię wypełnienia wynikających z traktatu warunków. Poczynań Kartaginy w Afryce miał pilnować Masynissa król Numidii, który wspomagał Scypiona w bitwie pod Zamą.

Tak opisuje Polibiusz (XV,1 Cool

warunki traktatu zamykającego drugą wojnę punicką: Mogą Kartagińczycy zatrzymać w Afryce te miasta, które posiadali przed wydaniem tej ostatniej wojny Rzymowi, a także kraj dawny, bydło, służbę i resztę mienia, zobowiązują się naprawić Rzymowi wszelkie szkody, muszą wydać jeńców i zbiegów wojennych z całego okresu wojny, wydać wszystkie okręty wojenne z wyjątkiem 10 trier, podobnie słonie. Wojny nie wypowiadać nikomu poza Afryką w ogóle, a w Afryce tylko za zgodą Rzymian. (...) cokolwiek należy do króla Masynissy lub jego przodków w obrębie granic jakie im zostana wskazane, oddać Masynissie (...) dostarczyć wyżywienie dla wojska rzymskiego na trzy miesiące i płacić mu tak długo żołd, aż z Rzymu nie nadejdzie odpowiedź co do warunków pokoju. Wypłacić Rzymowi dziesięć tysięcy talentów w ciągu lat pięćdziesięciu, ratami po 200 talentów eubejskich rocznie. Jako porękę wydać stu zakładników, w wieku od 14 lat do 30 lat. (przekład w: Dąbrowa E. Dzielska M., Wybór tekstów źródłowych...,UJ Kraków 1979).

[Edytuj]
Najważniejsze bitwy

Miejsca najważniejszych bitew drugiej wojny punickiej218 p.n.e.
bitwa nad rzeką Ebro
bitwa nad Rodanem
bitwa pod Marsalą
bitwa pod Cissis (Rzymianie Gnejusza pokonali Kartagińczyków - 600 zabitych, 2000 jeńców)
bitwa pod Ticinus (zwycięstwo Kartagińczyków nad Rzymianami Publiusza Scypiona)
bitwa nad Trebią
217 p.n.e.
bitwa nad Jeziorem Trazymeńskim
bitwa morska u ujścia Ebro (Gnejusz Korneliusz Scypion pokonał flotę punicką zdobywając kilka okrętów)
216 p.n.e.
bitwa pod Gerunium (Hannibal wciągnął w zasadzkę armię Rufusa zadając jej wielkie straty)
bitwa pod Kannami
215 p.n.e.
bitwa pod Grumentum (Rzymianie Longusa - 280 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hanno - 2000 zabitych)
bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 1000 zabitych - pobili Kartagińczyków Hannibala - 5000 zabitych)
bitwa pod Cagliari (22000 rzymskiej piechoty i 1200 jazdy pod wodzą Torquatusa pokonało Kartagińczyków Hazdrubala (pojmany) - 12000 zabitych, 3700 jeńców)
bitwa pod Iberą (Hazdrubal Barkida pokonany przez Scypionów)
bitwa pod Iliturgi (16000 Rzymian zwyciężyło 60000 Kartagińczyków)
bitwa pod Intibili (zwycięstwo Rzymian nad Kartagińczkami - 13000 zabitych, 2000 jeńców)
214 p.n.e.
Bitwa pod Beneventum (Rzymianie Grachusa - 2000 zabitych pobili Kartagińczyków Hanno - 16000 zabitych)
bitwa pod Nolą (Rzymianie Marcellusa - 400 zabitych - zwyciężyli Kartagińczyków Hannibala - 2000 zabitych)
213 p.n.e.
bitwa pod Mundą
bitwa pod Aurinks (Rzymianie Gnejusza Scypiona pokonali Kartagińczyków - 8000 zabitych)
212 p.n.e.
bitwa pod Kapuą (Kartagińczycy pobili Rzymian - 1500 zabitych)
bitwa pod Herdonae (Kartagińczycy Hannibala zwyciężyli 18000 Rzymian Fulviusa - 16000 zabitych)
211 p.n.e.
bitwy pod Himerą, Lorca, Porta Collina
210 p.n.e.
bitwa morska pod Sapriportis
masakra Kartagińczyków w Akragas
bitwa pod Herdoneą (Kartagińczycy Hannibala pobili Rzymian Gnejusza Fulwiusza Centumalusa, który poniósł śmierć)
bitwa pod Numistro
209 p.n.e.
bitwa pod Canusium (Kartagińczycy Hannibala pokonali Rzymian Marcellusa - 2700 strat)
Rzymianie zdobywają Nową Kartaginę
zdobycie Kaulonii (30000 ludzi Rzymianie sprzedali w niewolę)
208 p.n.e.
bitwa pod Petelią (5000 Kartagińczyków zabiło w zasadzce 2000 Rzymian a 1500 wzięło do niewoli, krótko potem w tej samej okolicy w zasadzkę wpadli podczas rekonensansu dwaj konsulowie, którym towarzyszyło zaledwie 220 konnych; Klaudiusz Marcellus zginął, ciężko ranny Kwinkcjusz Kryspus uszedł z zasadzki, ale zmarł od odniesionych ran)
bitwa pod Baeculą (porażka Hazdrubala)
bitwa pod Venosą (Numidyjczycy pokonali Rzymian Marcellusa (poniósł śmierć) i Crispinusa (odniósł rany))
bitwa morska pod Kelibią (Rzymianie Valeriusa pobili Kartagińczyków, którzy stracili 18 z 83 okrętów)
207 p.n.e.
bitwa morska pod Aspis (największa morska bitwa w czasie wojny - 100 okrętów rzymskich pod wodzą Lewinusa pokonało 83 jednostki kartagińskie)
bitwa nad Metaurusem
206 p.n.e.
bitwy pod Ilipą (klęska wojsk Hazdrubala Giskona) i Estepą
bitwa morska pod Carteią (Rzymianie Laeliusa - 8 okrętów - pokonali Kartagińczyków Adherbala - również 8 okrętów; 2 zatopione, 1 uszkodzony)
204 p.n.e.
bitwa pod Itike (Rzymianie Scypiona pobili Kartagińczyków Hanno, który zginął)
bitwa pod Kroton
203 p.n.e.
bitwa nad Bagradas
bitwa morska pod Itike (Kartagińczycy zwyciężyli Rzymian - 60 straconych okrętów)
bitwa na Wielkich Polach (Souk-el-Kremis) - klęska Punijczyków
202 p.n.e.
bitwa pod Zamą (43000 Rzymian Scypiona rozbiło zwycięża 48000 Kartagińczyków Hannibala; straty rzymskie: 1500 zabitych, 4000 rannych, kartagińskie 20000 zabitych, 15000 jeńców)

Liber

Trzecia wojna punicka toczyła się w latach 149-146 p.n.e. między Kartaginą i Rzymem.

W Rzymie stronnictwo zgromadzone wokół Katona Starszego starało się przez lata o ostateczne zniszczenie Kartaginy. Cenzor kończył każde swe przemówienie słowami: Ceterum censeo Karthaginem esse delendam (łac. Poza tym uważam, iż Kartagina powinna zostać zburzona).

Ostatnia wojna została sprowokowana przez Rzym. Po bohaterskiej obronie przeciw oblężeniu i zagłodzeniu miasta, zostało ono zdobyte i zburzone. Podczas oblężenia zginęło 90% mieszkańców miasta, reszta została sprzedana w niewolę. Ziemie, na której powstało zaorano i przeklęto obsypując solą (nic już nie miało się na niej urodzić).

Z wysoko rozwiniętych rolniczo afrykańskich terenów Kartaginy utworzono prokonsularną prowincję Africa, która w szybkim czasie zyskała miano spichlerza Rzymu.

Najważniejsze wydarzenia wojny:

149 p.n.e. Bitwa pod Nepheris (Kartagińczycy Hasdrubala zwyciężają Rzymian Maniliusa)
149 - 146 p.n.e. Oblężenie Kartaginy przez wojska Scypiona Afrykańskiego Młodszego - koniec trzeciej wojny punickiej